آیا جنوبگان یک کشور محسوب می گردد؟ - دور زمین

هیچ کشوری به طور رسمی مالک جنوبگان نیست اما بیش از 12 کشور دنیا ادعای مالکیت بخشی از آن را دارند. جنوبگان، دورافتاده ترین قاره زمین محسوب می گردد که تنها ساکنانش را پنگوئن ها، چند گونه خاص حیوانات و گروهی از دانشمندان و محققان تشکیل می دهند. اما این بدان معنی نیست که هیچ کشوری در گذشته یا اکنون نسبت به تصاحب آن ادعایی نداشته است. در واقع، کشورهای بسیاری خود را مالک بخش هایی از قاره جنوبگان می دانند.

اهمیت جغرافیایی جنوبگان

از آنجایی که قطب جنوب در جنوبگان واقع شده، این قاره از اهمیت جغرافیایی بالایی برخوردار است. در واقع چهار قطب جنوب مختلف در دنیا وجود دارد:

• قطب جغرافیایی جنوب
• قطب دور از دسترس جنوب
• قطب ژئو مغناطیسی جنوب
• قطب مغناطیسی جنوب

زمین به دور یک محور می چرخد و قطب جغرافیایی جنوب، مکانی است که در آن، این محور زمین را به دو قسمت تقسیم می نماید. قطب دور از دسترس جنوب، نقطه ای است که جنوبگان بیشترین فاصله با خط ساحلی را دارد.

به عبارت دیگر، این مکان دورترین منطقه از دریا در جنوبگان است. نام گذاری این منطقه نیز به علت موقعیت جغرافیایی اش است، نه اینکه واقعا غیر قابل دسترسی باشد. قطب ژئو مغناطیسی جنوب ناحیه ای است که در آن، میدان ژئو مغناطیسی، سطح زمین را به دو نیم تقسیم می نماید. این قطب با قطب مغناطیسی جنوب فرق دارد، چرا که قطب ژئو مغناطیسی زمین و میدان های مغناطیسی کاملا با هم در یک راستا قرار ندارند. قطب مغناطیسی زمین مکانی است که میدان های مغناطیسی، پوسته زمین را به دو نیم تقسیم می نمایند. مکان این قطب به علت حرکت مغناطیسی زمین دائماً در حال تغییر است که خود در پی جابجایی مداوم آهنِ زیر پوسته زمین است که جهت میدان مغناطیسی زمین را تغییر می دهد.

ادعای مالکیت بر جنوبگان

بریتانیااولین کشوری بود که ادعای مالکیت جنوبگان را داشت. اولین کشتی بریتانیا در سده 1800 وارد جنوبگان شد و کاوشگران و خدمه کشتی با برافراشتن پرچم کشورشان در این ناحیه، خود را مالک آن دانستند. البته به علت شرایط آب و هوایی بسیار بد، بریتانیا از به استعمار در آوردن جنوبگان منصرف شد. از آنجایی که هیچ ساکنی در این مکان وجود نداشت، بحث و مشاجره خاصی هم بر سر مالکیت آن بالا نگرفت. این سکوت تا اوایل سده 1900 باقی ماند، تا این که بریتانیا خود را مالک بخش هایی از جنوبگان اعلام نمود. بریتانیایی ها، مکان هایی که کاوشگرانشان در گذشته کشف نموده بودند، در نقشه علامت گذاری نموده و تا نواحی داخلی مرزهای قطب جغرافیایی جنوب را از آن خود دانستند. کشورهای دیگری از جمله فرانسه، نروژو حزب نازی آلماننیز در پی این اقدام بریتانیا، ادعای مالکیت جنوبگان را کردند.

شرایط جنوبگان طی جنگ سرد و شکل گیری معاهده جنوبگان در سال 1959

در اواسط قرن بیستم، آرژانتین و شیلی نسبت به منطقه های که بریتانیا در جنوبگان تصاحب نموده بود، ادعای مالکیت کردند. در آن موقع، بریتانیا سرگرم جنگ سرد بود و اقدامی در این زمینه انجام نداد ولی بعدها تمرکز خود را روی این موضوع باز گرداند. این اتفاق درست هنگامی به وقوع پیوست که شوروی و آمریکا با یکدیگر توافق نموده بودند در آن موقع نسبت به مالکیت جنوبگان ادعایی نداشته باشند ولی در آینده این حق را خواهند داشت. این گفتگوها به تنظیم معاهده جنوبگان منجر شد.

در سال 1959، کشورهای آرژانتین، استرالیا، بلژیک، شیلی، جمهوری فرانسه، ژاپن، نیوزلند، نروژ، اتحاد آفریقای جنوبی، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا، ایرلند شمالی و آمریکا گرد هم آمدند تا معاهده جنوبگان را ایجاد نمایند. این اتفاق، رویدادی بسیار مهم در تاریخ محسوب می گردد، چرا که آمریکا و شوروی بدون جنگ در حال کار روی یک موضوع واحد بودند. در واقع تنظیم این معاهده، یکی از اولین اقدامات غیرمسلحانه جنگ سرد بود. طبق این معاهده، استفاده از جنوبگان تنها در اهداف صلح جویانه به نفع تمامی انسان ها خواهد بود و ادعای مالکیت نسبت به آن، نباید موجب اختلافات بین المللی گردد. علاوه بر این، معاهده جنوبگان بر سه ماده مهم پایدار است. این مفاد در سال 1959 مشخص شده و هنوز هم مورد استفاده اند. مفاد معاهده جنوبگان از این قرار است:

• هرگونه حضور نظامی در جنوبگان ممنوع است
• هرگونه مین گذاری در جنوبگان ممنوع است
• هرگونه استفاده از بمب های اتمی در جنوبگان ممنوع است

وضع این قوانین بدان معنا بود که جنوبگان تنها در تحقیقات علمی مورد استفاده قرار گیرد و به دور از اهداف منفی غیر انسانی باشد. از آنجایی که جنوبگان فقط برای تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد، محققان و دانشمندان حق جا گذاشتن هیچ گونه مدارک و شواهدی از حضور خود در آنجا ندارند. هرگونه زباله یا ضایعات فراوری شده در جنوبگان، پس از اتمام کار بایستی از آنجا تخلیه گردد.

مفادی که شامل معاهده جنوبگان نمی گردد

طبق معاده جنوبگان هیچ کس حق ادعای مالکیت در این ناحیه را ندارد اما روزنه کوچکی در این قرارداد باقی ماند: هیچ یک از کشورهای امضا نماینده این معاهده، ملزم به عقب نشینی از ادعای مالکیت خود نبودند. طبق ماده چهارم این معاهده:

امضای این معاهده به معنی چشم پوشی طرفین قرارداد از منطقه های که پیش تر ادعای مالکیت آن را داشته اند، نخواهد بود.

منظور از این بند، منطقه ها و بخش هایی است که کشورهای مختلف آن را با مشخص حدود، مال خود نموده بودند. یکی از نواحی بزرگ جنوبگان بدون مالک به جای مانده است، زیرا این مکان در زمان تنظیم معاهده، قلمرو هیچ کشوری نبود. این ناحیه بزرگترین منطقه بدون مالک روی زمین است که البته هیچ کشوری حق مالکیت آن را هم ندارد، زیرا طبق معاهده جنوبگان، تنها کشورهای امضا نماینده این قرارداد حق تصرف جنوبگان را دارند.

جنوبگان امروز

به علت پیشرفت فناوری، اکنون ساخت تأسیساتی که امکان زندگی در کل طول سال در جنوبگان را داشته باشد، میسر است. اکنون کشورهای بسیاری از اعضای معاهده جنوبگان، در منطقه های که تصاحب نموده بودند، تأسیسات و ایستگاه های تحقیقاتی مختص خود را ساخته اند. این موضوع تا حدودی عجیب است، چرا که طبق معاهده، همه اجازه استفاده از جنوبگان، بدون در نظرگیری منطقه ها تصاحب شده را دارند. کشورهای دیگری نیز مانند چین در منطقه ها تصاحب نشده جنوبگان، ایستگاه های تحقیقاتی خود را ساخته اند.

جغرافیای سیاسی آینده جنوبگان

احتمال وجود ذخایر نفتی در جنوبگان بالا است که ماده شمار 2 معاهده جنوبگان مبنی بر استفاده از زمین آن را تحت الشعاع قرار می دهد. طبق این ماده، هرگونه بمب گذاری در جنوبگان ممنوع است که خود ممکن است نقطه آغاز بحث و مشاجره باشد. بعلاوه 70٪ از آب شیرین زمین در جنوبگان واقع شده است که منبعی ارزشمند محسوب می گردد. اما در حال حاضر جنوبگان در همان زمینه ای که باید، مورد استفاده است؛ یعنی تحقیقات علمی و منابع طبیعی.