دیوار برلین (آلمان) - دور زمین

ساخت دیوار برلین

مدتی کوتاه بعد از نیمه شب 13 آگوست 1961، سربازان و پلیس‌های آلمان شرقی شروع به جمع کردن کیلومترها سیم‌خاردار از مسیری کردند که خیلی زود قرار بود قطعه‌های بزرگی از بتن از پیش‌ساخته‌شده در آنجا چیده شوند. شبانه خیابان‌ها به دو نیم تقسیم شدند، جابه‌جایی بین دو نیمه شهر متوقف شد و آلمانی‌های شرقی (شامل کسانی که برای کار بین این دو بخش تردد می‌کردند) دیگر اجازه سفر به برلین غربی را نداشتند. ساخت دیوار برلین اقدامی از سر استیصال از طرف جمهوری دموکراتیک آلمان (GDR، آلمان شرقی) بود؛ تلاشی برای جلوگیری از خروج مستمر شهروندان و تخلیه نیروی فکری و کاری جامعه، چیزی که این جمهوری از زمان تاسیسش در سال 1949 در حال تجربه کردن بود. تا همان زمان حدود 3.6 میلیون نفر به آلمان غربی روانه شده بودند و GDR را در آستانه یک فروپاشی اقتصادی و سیاسی قرار داده بودند. ساخت دیوار برلین برای بسیاری یک شوک بزرگ بود؛ تنها چند ماه قبل‌تر از آن روز شوم آگوست، رئیس دولت GDR، والتر اولبیچی، در یک کنفرانس خبری گفته بود که آنها برنامه‌ای برای ساخت دیوار ندارند.

مرز لمس‌کردنی

این دیوار، برلین غربی را به جزیره‌ای از دموکراسی در داخل دریایی از سوسیالیسم تبدیل کرده بود؛ 43 کیلومتر حصار برای جدا کردن برلین غربی و شرقی و 112 کیلومتر مرز در بین آلمان غربی و شرقی. هر تکه از صفحه‌های بتونی تقویت‌شده‌ی به کار گرفته شده برای ساخت دیوار، 3.6 متر ارتفاع، 1.2 متر قطر و 2.6 تن وزن داشتند. در بعضی بخش‌ها، نوار مرزی شامل رودخانه اسپری یا دیگر کانال‌های آبی بود. بعد از مدتی از شروع ساخت، دیوار به یک سیستم امنیتی پیچیده تبدیل شده بود، شامل نه یکی بلکه دو دیوار. دیوار اصلی بر روی خط مرزی جا خوش کرده بود و در طرف شرقی یک نوار مرگ ساخته شده بود. کسی که می‌خواست از این مرز عبور کند ابتدا باید از یک حصار برقی می‌گذشت، حصاری که آژیرها را به صدا در می‌آورد. بعد از آن نوبت به سگ‌های نگهبان، سیم‌های خاردار، خندق‌ها و دیگر موانع می‌رسید، به علاوه مسیر گشت‌زنی با دکل‌های دارای نورافکن برای روشن نگه داشتن نوار مرگ در شب. در امتداد کل مرز 300 برج مراقب وجود داشت با محافظانی که دستور شلیک برای کشتن داشتند. از این 300 تا، تنها 9 برج باقی مانده است، شامل یکی که در خیابان ارنا برگر نزدیک به میدان Potsdamer Platz قرار دارد. در بخش غربی، دیوار درست در مناطق مسکونی قرار داشت. هنرمندان شروع به کشیدن نقاشی‌های رنگارنگ بر پیکر خاکستری و وحم‌آمیز دیوار بتونی کردند تا محیط را انسانی‌تر کنند. دولت آلمان غربی سکوهای تماشا بنا کرد، جایی که مردم می‌توانستند از آنها بالا رفته و نگاهی به آلمان شرقی بیاندازند.

فرارهای شهروندان آلمان شرقی به آن سوی دیوار

شمارش دقیقی وجود ندارد اما باور بر این است از حدود 100 هزار شهروند GDR که برای فرار به آن سوی مرزها تلاش کردند، صدها نفرشان در این تلاش جان خود را از دست دادند. بسیاری غرق شدند، آسیب‌های بدنی شدید دیدند یا بعد از این که دستگیر شدند خودکشی کردند. بیشتر از 100 نفر به طور مستقیم و با شلیک گلوله محافظان مرزی جان باختند. از سربازانی که مانع فرار شهروندان می‌شدند، با پاداش، ارتقا درجه و پول قدردانی می‌شد. اولین نفری که در زمان عبور از دیوار تیر خورد، خیاطی 24 ساله با نام گانتر لیتفین بود. از زمان ساخت و ساز استحکامات تنها 11 روز می‌گذشت زمانی که رگباری از گلوله‌ها از بدن او عبور کردند، وقتی که تلاش می‌کرد با شنا از یک کانال 40 متری خود را به آزادی برساند. از سال 2003 به این سو، میراث گانتر با یک نمایشگاه یادبود در برج مراقبت GDR گرامی داشته شده است، نزدیک به جایی که کشته شد. کمی از مسیرهای معمولی توریستی شهر دور است، اما این یادبود ارزش بازدید در تور آلمان را دارد.

یکی دیگر از وقایع دلخراش ثبت شده از دستور متوحشانه شلیک برای کشتن، مربوط به 17 آگوست 1962 است، زمانی که جوانی 18 ساله با نام پیتر فچر در زمان فرار مورد اصابت گلوله ماموران قرار گرفت و رها شد تا در همان جا از شدت خونریزی جان دهد. یادبودی به نام او در نزدیکی ایست‌بازرسی چارلی قرار دارد. یادبودهای دیگری هم به یاد کشته‌شده‌های مسیر آزادی در نقاط مختلف شهر وجود دارند. پریدن از بالای آپارتمان‌های نزدیک به دیوار به آن سو، استفاده از بالن هوای گرم، یک اتومبیل مجهز شده و حتی یک زیردریایی کوچک دست‌ساز، روش‌های دیگری بودند که مردم برای فرار از آلمان شرقی استفاده کردند. خیابان Bernauer جایی است که در آن تعداد زیادی تونل برای فرار از زیر دیوار حفر شدند. مشهورترین این تونل‌ها تونل 29 است که در سال 1962 کنده شد. این نام به خاطر 29 نفری که توانستند قبل از کشف تونل توسط محافظان مرزی به آلمان غربی بگریزند به این تونل داده شده است. بسیاری از روش‌های فرار در موزه دیوار (Mauermuseum) نزدیک به ایست بازرسی چارلی مستندسازی شده‌اند.

فرو ریختن دیوار برلین

فروپاشی دیوار برلین به اندازه به وجود آمدنش غیر منتظره و ناگهانی بود. یک بار دیگر GDR در حال از دست دادن کرور کرور از مردمش بود؛ این بار از طریق مجارستان، جایی که مرزهایش را به سمت اتریش باز کرده بود. همین موضوع باعث شد، آلمانی‌های شرقی تشجیع شده و جسارت پیدا کنند. آنها در جمعیتی چند صد هزار نفری به خیابان‌ها آمدند و خواستار بهبود وضعیت و پایان حکم‌رانی مستبدانه تنها حزب حاکم در کشورشان یعنی SED شدند. مجموعه‌ای از تظاهرات در نهایت منجر به جمع شدن حدود نیم میلیون نفر در میدان الکساندرپلاتز در چهارم نوامبر 1989 شد؛ مردمی که یک‌صدا خواستار تغییرات سیاسی بودند. چیزی باید اتفاق می‌افتاد.

و بالاخره افتاد، در 9 نوامبر؛ زمانی که سخنگوی دولت در یک کنفرانس خبری که به صورت زنده از تلویزیون پخش می‌شد، اعلام کرد که تمام محدودیت‌ها برای سفر به برلین غربی از میان برداشته خواهند شد. وقتی یک خبرنگار از او پرسید این مقررات چه زمانی عملی خواهد شد، او با حالتی عصبی کاغذهایش را بالا و پایین کرد تا به دنبال جواب بگردد. بعد با این جملات تاریخی پاسخ داد: "تا آنجایی که من می‌دانم همین آلان". در واقع مقررات جدید قرار بود روز بعد اعمال شود، اما هیچکس او را باخبر نکرده بود. خبرها همانند باد در برلین شرقی پخش شد و صدها هزار نفر به سوی دیوار روانه شدند. محافظان مرزی چاره‌ای جز عقب ایستادن نداشتند. در میان صحنه‌هایی از جشن و شادی فراوان و صفی کیلومتری از ماشین‌های ترابانت ساخت GDR، دو بخش برلین یک بار دیگر به هم پیوستند.

امروز دیوار برلین

برچیدن استحکامات مرز تقریبا بلافاصله شروع شد و حالا در این زمان دو بخش شهر آن قدر دقیق در هم آمیختند که یک چشم خیلی دقیق نیاز است تا بتوان غرب و شرق را از هم تشخیص داد. خوشبختانه کمک برای دیدن این مرز وجود دارد، در قالب یک مسیر سنگ‌فرش شده دو تایی با لوحه‌های برنزی که رویشان نوشته شده Berliner Mauer. این مسیر در محل پایه دیوار، 5.7 کیلومتر امتداد دارد. در ضمن در تور آلمان و در زمان گشت و گذار در شهر حواستان به مایل تاریخ دیوار برلین (Berlin Wall History Mile) باشد؛ شامل 32 پنل اطلاعاتی که در امتداد پایه دیوار نصب شده‌اند. در این تابلوها به 4 زبان مختلف رویدادهای مهمی که در هر مکان اتفاق افتاده‌اند به نگارش در آمده‌اند. تنها حدود 2 کیلومتر از دیوار بتونی اصلی در حال حاضر سر جایش باقی مانده است. مشهورترین بخش، تکه‌ای 1.3 کیلومتری است که حالا گالری بخش شرقی نام دارد. ردپاهای دیگری هم از دیوار برلین وجود دارند که در جای جای شهر پخش شده‌اند، شامل لامپ‌ها، مسیرهای عبور خودرو، حصارها و پدافندهای محیطی و خیلی چیزهای دیگر. بیشترشان آن قدر در تار و پود شهر پیچیده شده‌اند که به سختی می‌توان آنها را تشخیص داد. یک منبع عالی برای جستجوی این تکه‌ها وجود دارد؛ یک نقشه تعاملی با نام Memorial Landscape Berlin Wall که اطلاعات و محل قرارگیری تمام تکه‌های دیوار، حتی کوچکترین بخش‌ها را مستند کرده است.