منطقه ها بیابانی و مرکزی کشور در انتظار مسافران پاییزی هستند - دور زمین

فصل سوم سال به دلیل کاهش دمای هوا و تغییر رنگ طبیعت که در بسیاری از مواقع با نم باران دل انگیز پاییزی هم همراه است، از برترین فصول سال برای توریستی در طبیعت محسوب می گردد.

از آنجا که بخش عمده مساحت ایران را منطقه ها بیابانی و نیمه بیابانی در برگرفته که با وجود مجذوب کنندهیتهای متعدد به لحاظ آب و هوا نمیتوان در نیمه نخست سال از آن بازدید کرد، فصل پاییز چنین زمانی را فراهم می نماید. فرصتی که شاید در تعطیلات کوتاه یک سرانجام هفته دل انگیز پاییزی هم پیش بیاید.

برای لذت بردن از طبیعت پاییزی نیازی به سفرهای طولانی و پر هزینه نیست، به شرط آن که بدانید به کجا و به سوی کدام جاذبه سفر می کنید.

شاید بتوان گفت یکی از برترین مکانها برای بازدید پاییزی در اطراف تهران، دشت ورامین و منطقه ها جنوب شرقی تهران است. منطقه ای باستانی که بعد تاریخی آن تا به امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما به دلیل شرایط اقلیمی خاصش مجذوب کنندهیت زیادی دارد.

فاصله ورامین تا تهران کمتر از 50 کیلومتر است که اگر با دید نوینی بدان نگاه کنید، درخواهید یافت که خود مسیر قدیم تهران تا ورامین هم به دلیل سرسبزی و دشتهای کشاورزی خاص خودش مجذوب کننده است.

در جنوب ورامین و برای بازدید از زیبایی های کویری میتوان دو مسیر را انتخاب کرد؛ اگر از ورامین به سمت چپ تغییر مسیر بدهید میتوان به سمت قصر بهرام و پارک ملی کویر حرکت کرد. کاروانسرای قصر بهرام که با نامهای کاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه کوه نیز شناخته شده است، از جاهای دیدنی این منطقه در گرمسار و در استان سمنان در جنوب این شهر و در محدوده ای که اکنون پارک ملی کویر نامیده می گردد، قرار گرفته است.

به گفته ایرج افشار پیرامون اینکه منطقه ها بیابانی و مرکزی کشور در انتظار مسافران پاییزی هستند، این بنا از آن رو قصر بهرام گور نامیده شده که به گفته شکارچیان و مسافران، بهرام پنجم ساسانی (421 - 438 میلادی) در همین نواحی شکار میکرد. روزی بهرام در باتلاق های نمکین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف ریگ جن فرو رفت و دیگر برنگشت. در این منطقه تا همین چند دهه پیش گورخرهای زیادی وجود داشت. اما از اوایل دهه 1360 هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده است.

از طرف دیگر نکته ای که باعث می گردد این بنا را در شروع کار نه کاروانسرا بلکه قصر یا ساختمان شکاری بدانیم فاصله ای است که بنا از نزدیکترین چشمه آب شیرین دارد. چشمه آب شیرینی که به چشمه شاهی نامور است، در فاصله هفت کیلومتری بنا قرار گرفته است که با کانال های سنگی آبش به سمت سازه سرازیر میشد. به نظر می رسد دلیل ساختن ساختمان در چنین فاصله ای از چشمه آن بوده که هیبت بنا و سر و صدای احتمالی ناشی از فعالیتهای آن موجب فراری دادن حیوانات نگردد و همچنان گورخر و حیوانات دیگر برای نوشیدن به حوالی این چشمه بیایند.

هرچند قدمت این بنا را به دوران ساسانی منتسب می دانند اما تا به امروز دلیل متقنی برای تاریخ دقیق آن تعیین نشد. اما شواهدی مانند کانال سنگی آب به جای کانال های آجری نشان از قدمت این بنا به دوران قبل از صفوی دارد. قبل از اینکه جاده تهران-قم راه اندازی گردد، این مسیر کوتاه ترین راه میان تهران و کاشان بود و حکم شاهراه را داشت.

برای رسیدن به این منطقه نیز چند مسیر وجود دارد؛ راه اصلی به منطقه پارک ملی کویر از تهران به وسیله جاده آسفالته ورامین-پیشوا (امامزاده جعفر) است. بعد از آن با جاده شوسه کنار راه آهن به منطقه مبارکیه می رسد. جاده از حاشیه منطقه مبارکیه ادامه پیدا نموده و بعد از آن وارد منطقه بهرام گور می گردد.

راه دوم از کاشان و آران و بیدگل و از آنجا به مرنجاب است. سپس از راه کویر کهک شهرستان گرمسار هم می گردد وارد پارک ملی کویر شد. کاروانسرای قصر بهرام در 13 اردیبهشت 1354 با شماره 1054 به جمع آثار ملی پیوست و برترین نقطه در پارک ملی کویر از منظر توسعه اکوتوریسم شناخته شده است.

نکته قابل توجه برای رفتن به منطقه قصر بهرام داشتن خودروی دودیفرانسیل است. هرچند این شرط ضروری است اما باید در نظر داشت که هیچ گاه برای سفر از مسیرهای بیابانی و غیرآسفالت و به اصطلاح آفرود به تنهایی و بدون راهنما و تجهیزات سفر نکنید.

راه دومی که در جنوب ورامین می توان از آن برای طبیعت گردی استفاده کرد، یک راه آسفالته و اتوبانی است که از گرمسار به قم می رود. این مسیر بیشتر مناسب گردش های پاییزی یک روزه است که با خودروری سواری نیز قابل تردد است.

این مسیر زیبا بعد از ورامین به سمت قم و با گذشت تقریبا 10 کیلومتر از مسیر وارد منطقه تالابی بزرگی می گردد که در فصل پاییز پذیرای انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی و سایر پرندگان و جانوران است. تالاب حوض مره در ضلع غربی منطقه حفاظت شده کویر و در دشت مسیله در کیلومتر 50 اتوبان قم - گرمسار واقع شده که یکی از پنج تالاب مهم استان قم است.

در کنار اتوبان خوشبختانه مکانهای مناسبی برای توقف اتومبیل وجود دارد که بتوان از زیبایی های آن بهره برد. ادامه این مسیر هم به شهر قم رسیده و برای بازگشت به تهران میتوان از مسیر اتوبان قم به تهران استفاده کرد که این مسیر هم در فصل پاییز مجذوب کنندهیت و زیبایی خاص خودش را دارد.

منطقه کوشک نصرت و روستای کوهستانی باغک در گردنه علی آباد و در مسیر جاده قدیم قم به تهران هم از جاذبه های طبیعی و توریستی این مسیر است که ارزش بازدید دارد.

در مسیر ورامین به قم که درست از میان تالاب کویری میگذرد در بعضی منطقه ها وجود شن های کویری و درختان گز و تاق هم بچشم می خورد که دال بر کویری و بیابانی بودن منطقه است. درست در همین منطقه و در ضلع جنوبی این اتوبان یک کاروانسرای شاه عباسی هم وجود دارد که امکانات رفاهی مناسبی از جمله رستوران و اقامتگاه هم دارد.

کاروانسرای دیرگچین در 80 کیلومتری شمال شرقی شهر قم که یک کاروانسرای تاریخی و بزرگ و به عنوان مادر کاروانسراهای ایران شناخته می گردد، در این مسیر قرار گرفته است. در گذشته این مکان گنبدی از جنس گچ داشت که اکنون وجود ندارد و به همین خاطر دیرگچین نامیده می گردد.

قدمت اولیه کاروانسرای دیرگچین به عصر ساسانی می رسد که در دوره صفوی تغییراتی در آن انجام شده است. این کاروانسرا 12 هزار متر مربع وسعت دارد که خود بنا هشت هزار متر مربع بوده و شامل 43 حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و هشت شترخانه، منظر شاهی، دو مغازه برای نگهداری کالا، حمام و مسجد است.

کاروانسرای سنگی محمدآباد هم از بناهای تاریخی این مسیر است که در 48 کیلومتری شمال شرقی قم، در جاده قم - گرمسار واقع شده است و در نوع خود یکی از بزرگترین کاروانسراها و از آثار ملی ایران محسوب می گردد.

این بنا متعلق به قرنهای سده پنجم و 6 هجری قمری است و دارای حصارهای بزرگ سنگی و هشت برج دیده بانی است که به آن شکوه و عظمت خاصی بخشیده است. در نزدیکی این کاروانسرا بقایای قلعه گلی محمدآباد که قدمت آن به دوره اشکانی می رسد، به چشم می خورد.

به یاد داشته باشیم، زمانی که مسیرهای تردد به سه استان شمالی بیشترین حجم توریست را دارد، انتخاب مسیر به سمت منطقه ها کویری و مرکزی نه تنها خستگی و ترافیک ناشی از آن را ندارد، بلکه در صرف هزینه های رفت و آمد و تجربه تازه نیز می تواند خاطره انگیز باشد.

نویسنده: امیرحسین غلام زاده نطنزی