تغییر اقلیم علت خشکی دریاچه ارومیه نیست - دور زمین

به گزارش خبرنگاران، محمد دانش یزدی در کارگاه آموزش خبرنگاران در حوزه آب و محیط زیست - که امروز با همکاری کرسی یونسکو و ستاد احیای دریاچه ارومیه در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد- اظهار کرد: بهترین وضعیت آبی دریاچه ارومیه مربوط به سال 74 است. در آن مقطع حجم آب دریاچه 33 میلیارد متر مکعب بود. ارتفاع و تراز دریاچه ارومیه طی دوره 20 ساله از سال 74 تا 94، 8 متر افت کرد که تقریبا به اندازه یک ساختمان سه طبقه است. دریاچه ارومیه در سال 94 کمترین عمق خود را تجربه کرد و در نهایت در سال 95 اقدامات تثبیت و احیای دریاچه ارومیه آغاز شد.

وی با اشاره به نقش گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در کاهش تراز دریاچه ارومیه گفت: باید بدانیم گرمایش جهانی به عنوان عامل تغییر اقلیم تا چه حد در کاهش تراز دریاچه ارومیه تاثیرگذار است. دانشگاه های تبریز و ارومیه مطالعات بسیاری روی این موضوع انجام داده اند که آیا عامل اصلی خشکی دریاچه ارومیه تغییر اقلیم است یا خیر؟

این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اطلاعات بارش و دمای حوضه آبریز دریاچه ارومیه اظهار کرد: آنالیز میانگین بارش در حوزه آبریز دریاچه ارومیه از سال 1350 تا 1395 نشان می دهد که روند بارشی در این بازه زمانی تغییر چشمگیری نکرده است. از سوی دیگر آنالیز وضعیت دمایی این حوضه بین سال های 1330 تا 1395 بیانگر آن است که روند میانگین درجه حرارت نزولی و غیر معنادار بوده است بنابراین با توجه به این داده ها تغییر اقلیم نمی تواند دلیل اصلی خشکی دریاچه ارومیه باشد.

دانش یزدی در ادامه با طرح این پرسش که آیا تغییر اقلیم می تواند باعث احیای دریاچه ارومیه گردد، گفت: آنالیز ایستگاه های سنجش بارش غرب دریاچه ارومیه در اردیبهشت و خردادماه سال های آبی 96 - 95 و 97 - 96 نشان می دهد که در سال آبی 97 - 96 میزان بارش ها 8 تا 10 برابر نسبت به سال قبل تر (96 - 95) افزایش یافته است.

وی ادامه داد: جالب توجه این است که افزایش 8 تا 10 برابری متوسط بارندگی نه تنها باعث افزایش تراز دریاچه ارومیه نگردیده بلکه حتی تراز دریاچه نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افت داشته است بنابراین تغییر اقلیم نمی تواند باعث پر شدن دریاچه ارومیه گردد.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف نه کاهش بارندگی طی دهه های اخیر عامل اصلی خشکی دریاچه ارومیه بوده است و نه می توان روی بارندگی ها برای پر شدن دریاچه ارومیه حساب باز کرد.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف در ادامه با اشاره به اینکه باید نقش اقدامات انسانی را در خشکی دریاچه ارومیه مورد آنالیز قرار دهیم ، توضیح داد: احداث پل میان گذر با طول 1709 متر در دریاچه ارومیه به عنوان یکی از اقدامات انسانی باید مورد توجه قرار گیرد. مهم ترین تاثیرش این است که نحوه چرخش آب را در دریاچه ارومیه تغییر داده و باعث جدایی بخش های شمالی و جنوبی دریاچه از یکدیگر گردیده است.

دانش یزدی در ادامه با اشاره به ضرورت آنالیز نقش مصارف آب در حوزه آبریز دریاچه ارومیه در خشکی این اکوسیستم اظهارکرد: بر اساس گزارش فائو در سال 2014، در کشور ما 72 درصد منابع آبی برداشت می گردد که 92 درصد منابع برداشت گردیده در حوزه کشاورزی مصرف گردیده است. بدترین نکته آن است که این میزان مصرف آب در حوزه کشاورزی با بهره وری لازم همراه نبوده است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به آنالیز تغییرات بلندمدت برداشت منابع آب تجدیدپذیر در حوزه آبریز دریاچه ارومیه طی سال های 1330 تا 1391 اظهار کرد: گزارش ها نشان می دهد که از سال 1374 به بعد میزان برداشت آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تا 21 درصد بیشتر گردیده است. حفر چاه های متعدد در این حوضه یکی از معضلات اصلی است که از سال 74 به بعد تعداد چاه های حفر گردیده بیشتر گردیده است. افزون بر این برداشت آب از آب های سطحی از طریق پمپ و لوله کشی نیز صورت می گیرد و کشاورزان آب های برداشت گردیده از رودخانه ها را به اراضی کشاورزی راهنمایی می نمایند.

وی ادامه داد: عامل مهم دیگر در افزایش برداشت ها از منابع آب تجدیدپذیر حوضه آبریز دریاچه ارومیه، احداث سدهای متعدد روی رودخانه هایی است که به دریاچه ارومیه منتهی می گردد. سدهایی که مانع رسیدن حق آبه زیست محیطی دریاچه ارومیه می شوند. برای مثال 52 درصد آورد دریاچه ارومیه از رودخانه های سیمینه رود و زرینه رود تامین می گردد که به دلیل سدسازی ها و گسترش فعالیت های کشاورزی در برابر ورود آب این رودخانه ها به دریاچه ممانعت ایجاد گردیده است.

دانش یزدی با اشاره به سد مخزنی حسنلو در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اظهار کرد: این سد با هدف بهبود کشاورزی ساخته شد اما برای توسعه کشاورزی مورد استفاده نهاده شد. آب سد حسنلو متاسفانه از طریق لوله کشی حتی به روی قله کوه نیز برده گردیده است تا برای کشاورزی استفاده گردد.

وی با اشاره به افزایش سطح زیر کشت از دهه 70 به بعد اظهار کرد: از سال 1370 سطح زیر کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تا چند برابر افزایش یافته است. سطح زیر کشت در این منطقه در سال 1373 حدود 300 هزار هکتار بود و در سال 1385 به حدود 500 هزار هکتار افزایش یافت.

این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف در ادامه با انتقاد از الگوی کشت به کار رفته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اظهار کرد: متاسفانه به جای کاشت محصولات کم آب بر به کاشت چغندر قند و توسعه باغات از جمله سیب پرداخته گردیده است و همین موضوع باعث افزایش مصرف آب و کاهش آورد دریاچه ارومیه گردیده است. متاسفانه استان آذربایجان غربی از سال 74 در کشت چغندر قند سیر صعودی داشته است.

دانش یزدی تاکید نمود: اقدامات غلط انسانی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه باعث کاهش 50 درصدی روان آب ها از سال 1374 گردیده است.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه بر اساس برنامه ریزی های ستاد اجرایی دریاچه ارومیه تراز 1274.1 به عنوان تراز اکولوژیک شناخته گردیده است،گفت: در این تراز شاخص ترین گونه زیستی دریاچه ارومیه یعنی آرتمیا فرصت رشد پیدا می نماید. آرتمیا زمانی فرصت رشد پیدا می نماید که شوری دریاچه ارومیه 240 گرم بر لیتر باشد در حالی که در شرایط حاضر شوری دریاچه 330 گرم بر لیتر است بنابراین آرتمیا در این شرایط امکان حیات ندارد.

وی اظهار کرد: برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه، این دریاچه باید 14.5 میلیارد متر مکعب آب داشته باشد. با توجه به آمارها تا اردیبهشت ماه امسال دریاچه ارومیه 2 میلیارد متر مکعب آب داشت بنابراین به 12.5 میلیارد مترمکعب آب دیگر احتیاج است تا دریاچه به تراز اکولوژیک برسد.

این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به برخی اقدامات در دست انجام برای احیای دریاچه ارومیه گفت: پساب تصفیه خانه های شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه بر اساس برنامه حدود 7 درصد از احتیاج دریاچه ارومیه را تامین می نماید. همچنین طرح انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه طرح دیگری است که با تونلی به طول 36 کیلومتر آب را به دریاچه می رساند. افزون بر این ها طبق برنامه ها وزارت نیرو باید آب مازاد سدها را به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی کند که 7 درصد آب مورد احتیاج دریاچه از این مسیر تامین می گردد.

دانش یزدی در انتها با اشاره به اینکه وزارت جهاد کشاورزی باید کاهش 40 درصدی مصرف آب را در حوزه آبریز دریاچه ارومیه عملیاتی کند، گفت: اصلاح الگوی کشت، آبیاری تحت فشار و حذف محصولات آب بر از جمله اقداماتی است که وزارت جهاد کشاورزی در این حوزه باید انجام دهد.