آیا می توان به ایجاد سازوکار مالی ویژه اروپا امید بست؟ - دور زمین

پس از خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در اردیبهشت ماه امسال، کشورهای باقی مانده شامل فرانسه، روسیه، چین، انگلستان و آلمان کوشش کردند که برجام را حفظ نمایند و ایران نیز اعلام نمود چنانچه کشورهای متعهد بتوانند راهی برای حفظ برجام پیدا نمایند بر این پیمان باقی می ماند.

تفاوت عمده ای که این دور از تحریم ها با ادوارگذشته دارد، دقیقا در همین مسئله است که این بار طرف های اروپایی هم سو با آمریکا نیستند و علاوه بر آنکه خود تصمیم به ماندن در برجام را دارند، با رایزنی سعی در منصرف کردن طرف امریکایی داشتند که متاسفانه نتیجه ای در بر نداشت.

کشورهای اروپایی کوشش کردند شرکت های خود را قانع نمایند که فعالیت های خود را در ایران ادامه دهند، اما شدت تحریم های آمریکا به حدی است که هیچ شرکتی حاضر نمی گردد در ایران بماند و سود اندک از ایران را به دلیل زیان فراوان از آمریکا رها کردند. با اعمال تحریم های امریکا علیه ایران نه تنها صادرات نفت دچار مشکل شده، بلکه سختی نقل و انتقالات پول به دلیل تحریم های مالی و بانکی ایران، مبادلات مالی صادرنمایندگان محصولات غیرنفتی و غیردولتی را نیز مختل نموده است.

اروپایی ها تا کنون پیشنهادهای مختلفی برای تسهیل شرایط تحریم ارائه داده اند؛ از جمله معاف شدن برخی کشورها از تحریم و مجازات آمریکا در صورت مراوده با ایران، ایجاد استثناء برای برخی شرکت ها به منظور داد و ستد با ایران و ایجاد حساب های ویژه برای ایران در بانک ها اروپایی و ... اما به هیچ کدام از آنها جامه عمل پوشانده نشده است؛ چرا که ترس از تهدیدهای آمریکا و عدم موافقت این کشور از پیشنهادهای مذکور راه چاره های ارائه شده را به بن بست کشاند. در چنین شرایطی طرف های اروپایی (انگلستان، فرانسه و آلمان) به دنبال ایجاد ساز و کار ویژه مالی - Special Purpose Vehicle - (SPV) هستند که به عنوان جانشین سوئیفت و با حذف دلار از مبادلات، به ادامه مراوده با ایران پرداخته و شرکت های اروپایی بتوانند بدون استفاده از کانال های مرسوم مالی بین المللی هم با ایران داد و ستد نموده و هم مشمول تحریم ها و مجازات های سنگین آمریکا قرار نگیرند؛ لکن تا کنون هیچ اقدام موثری اتفاق نیفتاده و هیچ کشوری میزبانی SPV را به عهده نگرفته است.

اروپایی ها برای ایجاد ساز وکار مالی ویژه توافق ندارند؛ برخی کشورها که کوچک تر و کم قدرت تر از سه کشور فرانسه و آلمان و انگلستان هستند و به دلیل تحریم ها آمریکا از ارتباط با ایران بیشتر متضرر می شوند، چندان از ادامه فعالیت تجاری با ایران به هر طریقی خشنود نیستند و از ایجاد SPV نیز چندان حمایت نمی نمایند. برخی از کشورها مانند اتریش، بلژیک و لوکزامبورگ به دلیل تهدیدهای آمریکا از میزبانی ساز و کار مالی ویژه در کشور خود شانه خالی نموده و مخالفت خود را از این میزبانی اعلام نموده اند.

اگر چه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام نموده است که اروپایی ها نه تنها به دلیل حفظ منافع خود، که به دلیل مسائل امنیتی نیز به دنبال حفظ برجام هستند، اما عملکر آنها باعث شده این شائبه ایجاد گردد که این ساز و کار مالی در آینده ای نزدیک قابل دستیابی نیست و حتی برخی بر این عقیده اند که اروپایی ها در پی اتلاف وقت و نگه داشتن ایران بر تعهدات برجام هستند.

بیش از سه هفته از دور دوم تحریم ها گذشته است و هنوز تعیین نیست که اروپایی ها چگونه می خواهند به تجارت و خرید نفت از ایران تداوم بخشند. ضمن این که روز به روز بر شمار خروج شرکت های بزرگ اروپایی از ایران افزوده می گردد و تنها برخی شرکت های کوچک که منافع چندانی از ارتباط با امریکا ندارند، در ایران باقی مانده اند. اگر چه هشت کشور مشمول معافیت تحریم آمریکا شده و کماکان از ایران نفت خریداری می نمایند و ایران هنوز به شرایط بحرانی نرسیده است، اما با توجه به تعلل کشورهای اروپایی در ایجاد ساز و کار ویژه مالی به نظر می رسد بیش از این انتظار کشیدن برای ارائه راه چاره اروپایی به صلاح کشور و تولیدنمایندگان نباشد. لذا مسئولین بایستی با توسعه تعامل با کشورهای همسایه و دو قدرت شرقی چین و روسیه تا حدودی تحریم ها را خنثی نمایند.

چین و روسیه به عنوان دو قدرت اقتصادی، قبل از خروج آمریکا از برجام نیز روابط سیاسی و اقتصادی حسنه با ایران داشته اند. از طرفی روابط اقتصادی آمریکا و چین رو به سردی نهاده و این امر می تواند در تحکیم روابط ایران با چین به عنوان یک شریک تجاری قدرتمند تاثیر به سزایی داشته باشد. به علاوه کشورهای همسایه ایران می توانند جایگزین های بسیار خوبی برای طرف های اروپایی باشند و ایران می تواند با توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با همسایگان خود اثر تحریم ها را حداقل کند. این کشورها قابلیت های بسیار بالایی در زمینه توسعه تعامل تجاری با ایران دارند.