سرنوشت نامعلوم پسماندهای پتروشیمی در قزوین - دور زمین

اداره کل محیط زیست استان قزوین ورود پسماندهای کلره را به استان قزوین تکذیب می نماید اما شرکتی که قرار است کار بازیافت و بی خطرسازی پسماند کلره را انجام دهد ورود این پسماندها را تایید می نماید. نحوه بی خطرسازی پسماندهای کلره امری مهم است، زیرا برای امحای این پسماندهای خطرناک شرایط ویژه و تکنولوژی های پیشرفته ای احتیاج است.

• بازیافت صددرصدی

علیرضا حق گو، مدیرعامل شرکتی که قرار است کار بازیافت و بی خطرسازی پسماند کلره را انجام دهد، با گفتن این که قصد استفاده صد درصدی از پسماندهای کلره را دارند، گفت: دانش فنی و کارشناسی لازم برای این که این پسماندها به خلوص بیش از 90 درصد برسند و به شرکت های پتروشیمی بازگردانده شوند وجود دارد. بخش اعظم پسماندهای کلره را شرکت های پتروشیمی احتیاج دارند. امحا به صرف انرژی و هزینه بسیار زیادی احتیاج دارد در حالی که بازیافت این پسماندها از لحاظ مالی بسیار ارزشمند است.

وی ادامه داد: 10 درصد ته مانده جامد حاصل از بازیافت پسماندهای کلره امحا نمی گردد که به طرق مختلفی از جمله فروش به کشور چین یا فراوری کک و اضافه کردن آن براساس یک فرمولاسیون به قیر که در ایران انجام می گردد مورد بهره برداری قرار می گیرد. در حال حاضر این ته مانده را در مخازن بتنی در شرایطی که هیچ گونه تماسی با طبیعت ندارند، نگهداری می کنیم و در حال اجرا آزمایش هایی برای فراوری مواد مختلف از آنها هستیم.

حق گو بیان نمود: ورود پسماند کلره از ابتدای امسال شروع شده است. اکنون نیز برای استفاده از پسماندهای بازیافت شده با برگزاری مناقصه ای مسائل گمرکی نیز حل شده است و می توان بخشی از پسماندهای بازیافت شده را صادر کرد. بازیافت این پسماندها در شرایط فعلی از لحاظ مالی یاری زیادی به کشور می نماید. این شرایط در حالی است که به گفته فعالان محیط زیست برای امحا، پسماندهای کلره باید در دمای بالای 1300 درجه سوزانده شوند و درست انجام ندادن این فرایند مخاطرات زیادی را در بر دارد. سوال اصلی این است که تا چه اندازه امکان بازیافت استاندارد این پسماندها وجود دارد؟ آیا سود این بازیافت بر زیان آن رجحان دارد؟

• واکنش محیط زیست

مدیرکل محیط زیست استان قزوین خبر انتقال پسماندهای کلره از استان خوزستان را به استان قزوین تکذیب کرد و گفت: هیچ گونه مجوزی از محیط زیست استان قزوین مبنی بر ورود این پسماندها به استان صادر نشده است. حسن پسندیده ادامه داد: برای ورود هرگونه پسماند به استان قزوین به صدور مجوز از اداره کل محیط زیست استان قزوین احتیاج است. این اداره براساس توانمندی هایی که در استان قزوین وجود دارد، موضوعات را بررسی می نماید و چنانچه واحدهای فعال در این حوزه دانش و تکنولوژی لازم را برای امحا یا بازیافت پسماند مورد نظر داشته باشند، مجوز آن صادر می گردد.

• ظرفیت های قانونی

داود محمدی رئیس کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی نیز در واکنش به خبر انتقال پسماندهای پتروشیمی به قزوین اظهار کرد: در صورتی که چنین کاری انجام گردد هرگز قابلیت اجرایی ندارد و با برخورد قاطع روبرو خواهد شد.

وی اضافه نمود: از همه ظرفیت های قانونی برای مقابله با این تصمیمات غیرکارشناسی استفاده خواهم کرد.

• 2 روش فراوری کلره

محمود اللهیاری، کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت از دانشگاه تهران و کارشناس مجتمع گاز پارس جنوبی، در مورد امکان بازیافت پسماند کلره گفت: فراوری edc به 2 روش امکان پذیر است: اضافه نمودن گاز کلر به گاز اتیلن در مجاورت کاتالیست که این واکنش به دلیل فراوری مواد جانبی همچون مواد کلره و اسید کلریدریک واکنش ایده الی نیست و در واحدهای پتروشیمی کشورهای پیشرفته با کنترل واکنش در رآکتور و از طریق تزریق اکسیژن، فراوری مواد جانبی و خطرناک را به حداقل رسانده و فراوری edc را به 99 درصد می رسانند. روش دیگر که در ایران غالبا به کار می رود استفاده از اسید کلریدریک hcl در مجاورت کاتالیست است که روش مناسبی نیست و فراورده های حاصل از آن حدود 45 درصد edc و 45 درصد آب، 5 درصد دی اکسید کربن و 5 درصد باقیمانده اتیلن واکنش نداده است. موضوع اصلی مورد نقد تحت عنوان لجن اسیدی حاوی مواد کلره در این گزارش است.

وی در مورد اقدام پالایشگاه ها برای بازیافت لجن حاوی edc از این فرایند، شرح داد: لجن نامبرده ناشی از فرایند به کار رفته (حاوی edc و مواد کلره خطرناک) در برج تقطیر و در نهایت پیرولیزهای پیشرفته برای جداسازی edc مجدد مورد استفاده قرار می گیرد و همین پروسه بازیافت محسوب می گردد. اما در نهایت به فرض این که پروسه بازیافت در پالایشگاه ها انجام گردد، این فرایند باز هم دارای پسماندهای خطرناک است که در نهایت تحت عنوان بازیافت به شرکت های دیگری انتقال داده می شوند. این پسماند دارای مواد شیمیایی hcl, edc,cl2, و h2o است.

کارشناس مجتمع گاز پارس جنوبی اضافه نمود: راه حل مناسب در شرکت های بازیافت با توجه به بررسی لجن اسیدی مذکور ممکن است فرایندهای طراحی مختلفی را بطلبد.

علاوه بر این فرایندها، تاسیسات پیشرفته و مناسب نیز همچون واحد تصفیه پساب صنعتی بسیار پیشرفته، مخازن نگهداری ایمن و غیرقابل نفوذ، برج های تقطیر و اکستراکتورها و میکسرهای بسیار پیشرفته مورد احتیاج است که امکان وجود و کارکرد درست و استاندارد این تاسیسات در ایران وجود ندارد. حتی با فرض وجود این تاسیسات پیشرفته در شرکت های بازیافت به هیچ وجه این لجن اسیدی صد درصد قابل بازیافت نیست. در نهایت پسماند حاوی هیدروکربن های سنگین در فرایند باقی می ماند که بعضی مدعی استفاده از آنها در آسفالت هستند.

• خطرات کاربرد پسماند

اللهیاری در مورد خطرات این عمل گفت: به کار بردن این پسماند در ترکیب آسفالت یا هر مورد دیگری علاوه بر زیر سوال بردن استانداردها و حفاظت از محیط زیست، خطرات عدیده و جدی زیست محیطی از جمله ایجاد بخارات به شدت سمی و سرطان زا را در پی خواهد داشت. وی یادآور شد: حتی در صورت دور زدن استانداردها و آیین نامه های حفاظتی، آسفالت دارای هیدروکربن های سنگین مذکور به شدت نامرغوب و بدون مشتری مناسب و صرفه مالی است.

در نهایت این موضوع برد سودجویان و تخریب محیط زیست را در پی خواهد داشت، چراکه در هنگام حرارت دادن و هوادهی هیدروکربن های سنگین به کار رفته در این آسفالت، آلودگی شدید کلره خواهیم داشت. علاوه بر آن مواد به شدت سمی را در آسفالتی به کار برده ایم که هیچ ثباتی ندارد و موجب آلودگی خاک، هوا، آب های جاری و زیرزمینی و در پی آن افزایش ریسک سرطان خواهد شد. کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت ادامه داد: لجن حاوی edc و مواد کلره ممکن است در تئوری قابل بازیافت باشد، اما عملا غیرقابل بازیافت است. اللهیاری در مورد صرفه مالی بازیافت اتیلن دی کلراید edc گفت: با تمام مسائل و حقایق موجود، بازیافت این مواد اصلا به صرفه نیست به همین دلیل سرنوشت این مواد خطرناک که تحت عنوان بازیافت به نقاط مختلف کشور همچون قزوین و گیلان انتقال می یابند نامعلوم است.

• تاسیسات شرکت های بازیافت

کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت در مورد خطرات انتقال این پسماند اظهار کرد: این مواد تا حدودی آتش زا هستند و علاوه بر خورندگی به شدت سمی اند به ویژه بخار این مواد که در صورت احتراق فاجعه ای بزرگ به بار می آورد. وی یادآور شد: با توجه به اظهارات و اطلاعات تصویری شرکت های بازیافت انتقال دهنده لجن edc از تاسیسات خود، در واقع هیچ سیستم قابل قبولی برای بازیافت پسماند حاوی edc وجود ندارد. شواهد حاکی از اطمینان کامل بر عدم تصفیه و بازیافت نشدن پسماندهای انتقال داده شده به این 2 استان است.

• اتفاق های گذشته

در صورت نفوذ پسماندهای خطرناکی چون کلره به طبیعت مخاطرات زیادی برای محیط زیست و جامعه انسانی به بار می آید؛ این موضوعی است که باید به دقت بررسی گردد و مورد ارزیابی قرار گیرد. نکته مهم تری که در این بین جلب نظر می نماید ورودهای غیرمجاز و مکرر پسماندهای خطرناک به استان قزوین است. نمونه آن ورود غیرمجاز پسماندهای حاصل از فعالیت های نیروگاهی از 2 استان مشهد و همدان و دپوی آنها در سوله ای در شهرک صنعتی لیا در استان قزوین در سال گذشته بود. بعد از رسانه ای شدن موضوع انبار پسماندهای مذکور پلمب شد اما خبرها حاکی از آن است که پلمب این سوله تحت مجوزهای اداره کل محیط زیست قزوین شکسته شده است و این پسماندها به جای نامعلوم دیگری در استان انتقال یافته اند. حال با تکرار دوباره این اتفاق و ورود پسماندهای خطرناک به استان قزوین سروصدای زیادی به پا شده است. تکرار این موارد باعث شده است این سوال در ذهن ها شکل گیرد که چرا این اتفاقات در قزوین می افتند؟ احتیاج است مسئولان درباره این مسائل شفاف سازی نمایند.