تا کمر در زباله - دور زمین

به گزارش شرق، چند ماه پیش و در زمستان سال 1400 نیز دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس، در گزارشی چالش های تقنینی و نظارتی ساماندهی بچه ها زباله گرد در ایران را بررسی کرد که در بخشی از آن آمده است: مدیریت پسماند به عنوان یکی از مهم ترین ارکان مدیریت شهری، پیش تر عمدتا موضوعی زیست محیطی و مالی تلقی می شد، اما امروزه با تبدیل شدن به کانون و زمینه شکل گیری پدیده نابهنجار و آسیب زایی مانند زباله گردی بچه ها، به مثابه مسئله اجتماعی و فرهنگی نیز رخ عیان کرده است.

با این حال الگو های مدیریت پسماند در شهر های دیگر باعث شده تا زمینه های وقوع این آسیب در معابر دیگر شهر ها متفاوت تر از تهران باشد. برای مثال زباله گردی در اصفهان تا همین چند سال پیش چندان درد بی درمانی نبود، اما چند سالی است که حضور زباله گرد های گونی به پشت در خیابان ها بیشتر شده است.

در این سال ها جمع آوری زباله های سطح محلات اصفهان یک روز در میان شده و ابتدا روز های زوج و فرد براساس روز های هفته مشخص شد، پس از چند سال به روز های زوج و فرد ماه تغییر کرد و مجدد از ابتدای تابستان سال جاری تقویم جمع آوری زباله در اصفهان از روز های زوج و فرد ماه به روز های هفته منتقل شده است.

هم زمان با تغییر تقویم زباله، درصد زیادی از شهفرایندان خواسته یا ناخواسته زباله های خود را خارج از نوبت می گذارند و شهرداری نیز به بهانه خارج از نوبت بودن، زباله ها را در کوچه ها رها می کند. تابستان پر از زباله اصفهان چیز هایی را به مردم نشان داد که شاید تا چند سال پیش فکر نمی کردند روزی شهرشان با آن دست به گریبان باشد که یکی از این آسیب ها افزایش زباله گرد ها در ساعات مختلف روز و شب است.

اگر به بخش دیگر گزارش دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس که به آسیب شناسی وضع موجود زباله گردی بچه ها پرداخته، نگاه بیندازیم، تأکید شده است که در واقع نیروی کار ارزان اتباع و الگوی سنتی بازیافت زباله در ایران به یک هم افزایی دو سویه منجر شده و هر کدام شرایط بقا و بازتولید دیگری را فراهم کرده و به واسطه ضعف نظارت، سود درخور توجهی را نصیب پیمانکاران این بخش می کند.

پیمانکاران نیز به منظور حفظ سود و منفعت خود به طرق مختلف درصدد حفظ و بازتولید این چرخه معیوب و آسیب زا هستند. به عبارتی یکی از منشأ های افزایش بچه ها زباله گرد را می توان سهولت دسترسی به اقلام بازیافتی در زباله ها دانست؛ امری که در بسیاری از شهر هایی که در تمام ساعات روز زباله در خیابان های آن دیده می شود، آسان تر نیز شده است.

بی توجهی شهفرایندان به تفکیک زباله از مبدأ و کم رنگ بودن آموزش و فرهنگ سازی از سوی شهرداری در این زمینه نیز در افزایش زباله گرد ها بی تأثیر نیست.

احمد شریعتی، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان، درباره شرایط جمع آوری زباله در این شهر می گوید: جمع آوری پسماند براساس قانون بر عهده شهرداری ها است؛ اما اگر ارگان های دیگر نیز در این زمینه دخیل شده و بتوانیم فرایند تفکیک زباله از مبدأ، جدا کردن پسماند خشک از تر و کم شدن شیرابه را فرهنگ سازی و تقویت کنیم، منجر به کاهش زباله و ارتقای سلامت و بهبود کیفیت محیط زیست شهری می شود.

در مقطعی مدیریت شهری اصفهان با آموزش و پرورش برای فرهنگ سازی در حوزه بازیافت همکاری خوبی داشت یا دانشگاه علوم پزشکی برای تفکیک زباله های عفونی و امحا و ازبین بردن زباله های بیماری زا همراهی مناسبی داشت؛ به این سبب برای مدیریت پسماند شهری باید همکاری دستگاه های مختلف جلب شود.

او معتقد است: ما حتی درباره جداسازی نخاله های ساختمانی نیز معضل داریم. در شهر اصفهان با تلنباری از خاک و نخاله مواجهیم که می تواند بازیافت و سبب درآمدزایی شود؛ اما این اتفاق نیفتاده و این حجم از خاک و نخاله هم فضای بزرگی را اشغال کرده، هم بدون استفاده مانده و سبب آلودگی هوای اصفهان و توسعه ریزگرد ها از شرق به غرب می شود که در کمیسیون خدمات شهری شورا این موضوع را گوشزد کرده ایم و باید برنامه ریزی بیشتری شود.

شریعتی ادامه می دهد: شهرداری برای جمع آوری زباله ها کم نمی گذارد و تنها تغییری که پس از اجرای تقویم تازه اتفاق افتاده، زباله ها روز جمعه جمع آوری نمی شود؛ زیرا باید به تدریج به سمتی برویم که با تفکیک از مبدأ، تولید زباله کمتر شود.

قبول کنید که تولید روزانه 800 تا هزار تن زباله، 200 تن شیرابه و 400 تن پسماند خشک در شهر اصفهان زیاد است. باید استفاده از کیسه، زنبیل و سبد های مخصوص برای چند بار خرید ترویج داده شود تا محیط زیست به خطر نیفتد.

او اضافه می کند: انکارپذیر نیست که درصدی از شهفرایندان زباله های خود را مانند گذشته خارج از نوبت بیرون می گذارند و تیر های برق را به ایستگاه زباله و آلودگی تبدیل می کنند؛ اما اکنون شهرداری این زباله ها را جمع نمی کند که این افراد ناراضی هستند؛ بنابراین نیاز است که آن ها نیز مانند دیگران زباله خود را در روز و ساعت مشخص بیرون بگذارند. من در خیابان های اصلی شهر تردد دارم و جایی دپوی حجم زیاد زباله نمی بینم. همچنین روزانه ساعت 6 و 10 صبح نیز زباله برخی از خیابان ها جمع آوری می شود که این رویه نیز به تدریج باید برداشته شود.

زباله ها در بیشتر شهر های کشور روزانه جمع آوری می شود و تنها چند شهر مانند اصفهان توانسته اند تعداد آن را کم کنند تا به این وسیله مدت ماندگاری زباله در خانه بیشتر شده و هزینه های مالی و آسیب های زیست محیطی و اجتماعی آن کمتر شود. امری که سال ها در بیشتر شهر های آمریکا و اروپا متفاوت بوده و زباله واحد های مسکونی و ساختمان های اداری تنها هفته ای یک بار جمع آوری می شود.

ساکنان باید پسماند های خود را در سطل های زباله ریخته و در ساعت و روز خاصی از هفته که خودرو های حمل زباله می آیند، سطل ها را جلوی خانه بگذارند. با این حال نیاز است در ایران نیز شروع کرد تا تعداد دفعات بارگیری زباله کمتر شود. کرج یکی از کلان شهر هایی است که عزم کرده تا رویه بارگیری روزانه زباله را تغییر دهد.

عمار ایزدیار، عضو شورای اسلامی شهر کرج، در این زمینه می گوید: پیش تر زباله در کلان شهر کرج به صورت روزانه جمع آوری می شد، اما به تازگی طرحی اجرا شده است که این رویه یک روز در میان باشد. طرحی که در برخی منطقه ها اثرگذار بوده و زباله در معابر شهر تلنبار نشده است؛ اما در برخی منطقه ها نیز هنوز جواب نداده است که درصددیم ایراد های طرح را رفع کنیم؛ چون در برخی شهر ها مانند اصفهان اجرا شده و پیروز نیز بوده است؛ اما لازم است که مدل مناسب آن اجرا شود؛ بنابراین کارشناسان در حال بررسی جزئیات طرح هستند تا مشخص شود که چرا طرح جمع آوری زباله به صورت یک شب در میان در برخی منطقه ها جواب نداده است.

او با تأکید بر لزوم توجه به میزان پذیرش مردم در اجرای طرح های شهری، معتقد است: اگر مردم با طرحی همکاری نکنند، به ویژه در مواردی مانند جمع آوری زباله که امری مشارکتی است، کار پیش نرفته و به عبارتی ابتر و بی فایده می ماند؛ پس تأکید کرده ایم که این موارد پیش بینی شود تا اجرای طرح مذکور سودمند باشد.

آن گونه که این عضو شورای شهر کرج می گوید، ساماندهی پدیده زباله گردی در این شورا پیگیری می شود. او می افزاید: گاهی حتی پیمانکاران جمع آوری زباله های خشک، به زباله گرد ها پیشنهاد همکاری می دهند؛ اما این افراد چارچوب مند نبوده و می خواهند آزاد باشند. این پیشنهاد حتی برای بچه ها نیز وجود دارد؛ اما آن ها زیر بار نمی فرایند. البته ما برای کار کودک منع داریم، با این حال باید توجه کرد که اگر این بچه ها در این فضا به کارگیری نشوند، کار های دیگری انجام می دهند. زمانی ما از یک مدینه فاضله صحبت می کنیم و دولت حق و حقوق این بچه ها را تأمین می کند؛ بنابراین نمی توان حرف از این موارد زد، اما واقعیت جامعه امروز ما این است که بچه های هستند که نان شب ندارند. اگر بخواهیم خیلی فانتزی صحبت کنیم، چنین موضوعی قابل اعتناست، اما در عمل شاید تحقق یافتنی نباشد.

خیابان های کرج برخلاف اصفهان که هیچ مخزنی در آن دیده نمی شود، همچنان مخازن مکانیزه زباله را به خود می بیند که این امر نیز عامل دیگری برای تقویت زباله گردی است. البته سبد های زباله در دوره گذشته مدیریت شهری جمع آوری شد که همان هم با مخالفت و مقاومت شهفرایندان روبه رو شد.

ایزدیار تأکید می کند: برای این طرح نیز مانند سایر طرح ها باید فرهنگ سازی کرده و پیش زمینه آن انجام می شد؛ چون نفس آن خوب بود، اما به دلیل آنکه فرهنگ سازی نشده بود، ابتر ماند، اکنون در کرج سبد زباله وجود ندارد، ولی مخازن مکانیزه جمع آوری زباله همچنان وجود دارد.

شهر ها باید به سمت به روز کردن فرایند مدیریت پسماند بفرایند، به شرطی که طرح های شان با همراهی مردم اجرا شود تا خود عامل بروز آسیب هایی مانند آنچه گفته شد، نشود. شاید کاهش تعداد بارگیری زباله در هفته گام نخست در این زمینه باشد که تجارب چندساله اصفهان و تازه آموخته های کرج بتواند راستا روشنی را مقابل شهر های کشور قرار دهد.