حقایق تلخ را به بیماران بگوییم؟ - دور زمین

به گزارش خبرنگاران، سال گذشته راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای اعضای سازمان نظام پزشکی کشور منتشر شد که در آن حقوق بیماران و تکالیف پزشکان درباره ارائه اطلاعات از شرایط بیماری افراد، پرونده سلامت بیماران، حق انتخاب روش درمانی از سوی بیمار و... شرح داده شده است.

در این راهنما گفته شده که تمام اطلاعات مربوط به بیماری که دانستن آنها برای تصمیم گیری بیمار در مورد نحوه ادامه روند تشخیصی و درمانی یا سایر تصمیم گیری های زندگی ضروری است، باید بر اساس سطح درک، سواد و وضعیت بیمار به نحوی که برای بیمار قابل درک باشد، در اختیار بیماران یا تصمیم گیرندگان جایگزین آنها قرار داده گردد.

همچنین در قسمت دیگری از آن تاکید شده در مواردی که ارائه اطلاعات مرتبط با بیماری در بردارنده خبر ناگوار در مورد تهدید جدی سلامت بیمار است و بیم آسیب دیدن بیمار می رود، ضروری است روند دادن اطلاعات به بیمار به صورت تدریجی و با استفاده از روش های استاندارد دادن خبر بد باشد. در هر حال محدود کردن حق بیمار بر آگاهی از همه اطلاعات مربوط به سلامت خود، موجه نیست.

دکتر احسان شمسی گوشکی در گفت وگو با خبرنگاران، درباره حق دانستن بیماران درباره بیماری شان بویژه بیماری هایی نظیر سرطان و ... گفت: در وهله اول باید پرسید که آیا باید اخبار ناگوار درباره سلامتی بیماران به آنها داده گردد یا خیر؟. به عنوان مثال اگر فردی به سرطان یا بیماری خطرناکی چون ایدز مبتلا شده است، پزشک باید موضوع را به بیمار اطلاع دهد یا بیماری اش را پنهان کند؟. پاسخ ساده و سر راست است. پزشکان مکلفند که اطلاعات کافی را درباره بیماری در اختیار بیماران شان قرار دهند. زیرا بیمار حق دارد وضعیت سلامتی اش را بداند. باید توجه کرد که هر کسی حقوقی دارد و محروم کردن افراد از حقوق شان به جز در مواردی که صراحت قانونی وجود داشته باشد، ممکن نیست.

پزشکان امید واهی ندهند

وی با بیان اینکه حق افراد است که از وضعیت سلامتی شان اطلاع داشته باشند، اضافه نمود: بنابراین هیچ دلیل موجهی نمی توان پیدا کرد که اطلاعات لازم درباره بیماری افراد را به آنها نگوییم. البته در گذشته استدلال می شد برای اینکه بیماران را امیدوار نگه داریم، واقعیت را به آنها نگوییم، اما به تدریج این استدلال دیگر پذیرفته نیست. زیرا بیماران نسبت به نوع درمان هایی که به آنها داده می گردد، مراجعاتی که باید داشته باشند و... اطلاعات پیدا کردند، درصد باسوادی بالا رفته و قابلیت سرچ در اینترنت وجود دارد و به هر حال بیماران متوجه وضعیت شان خواهند شد.

شمسی گوشکی تاکید نمود: بنابراین باید با بیمار به صورت کاملا صادقانه صحبت کرد و به او امید داد، اما نه امید واهی. به عنوان مثال اگر یک بیمار مبتلا به سرطانی کشنده مانند گردن پانکراس است، باید بداند بسیاری از اقدامات درمانی برایش فایده ای ندارد و آنها را انجام ندهد. بنابراین افراد باید درباره سلامتی شان اطلاع داشته باشند تا بتوانند برای ادامه زندگی شان برنامه ریزی نمایند.

وی اضافه نمود: مثلا فردی که می داند به یک بیماری مبتلاست و دوره زندگی اش کوتاه است، قاعدتا می تواند برنامه ریزی کند، کارهای عقب مانده اش را انجام دهد، کسانی را که دوست دارد، ببیند، کارهایی را که فکر می نماید مهم است انجام دهد، حتی در فرهنگ ما ممکن است فرد بخواهد کار خیری انجام دهد، وقفی کند و ... بنابراین تمام این استدلالات به ما یاری می نماید که به این سمت رویم که حتما بیمار را در جریان جزییات بیماری اش قرار دهیم.

خانواده نمی تواند بجای بیمار تصمیم بگیرد

وی درباره درخواست برخی خانواده ها مبنی بر نگفتن واقعیت به بیمار، گفت: درست است که خانواده و اطرافیان بیمار به او نزدیک هستند، اما نمی توانند به جای بیمار تصمیم بگیرند. مگر در حالتی که بیمار صلاحیت تصمیم گیری نداشته باشد. بر این اساس حتی درصورتیکه خانواده از پزشک درخواست نمایند که درباره بیماری چیزی به بیمار نگوید، پزشک مکلف است که واقعیت را به بیمار بگوید.

دو حکم صریح برای پزشکان

مشاور رییس کل سازمان نظام پزشکی در حوزه اخلاق پزشکی با اشاره به حکم صریح راهنمای عمومی اخلاق پزشکی، گفت: ماده 57 راهنمای عمومی اخلاق حرفه ای اعضای سازمان نظام پزشکی تصریح می نماید که ضروری است شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته، در عین انجام کوشش دلسوزانه برای برطرف نگرانی و ترس بیماران، به بیمار، خانواده و نزدیکان او، آگاهی و امید واقع بینانه دهند و از دادن وعده و امید واهی به آنها خودداری نمایند. همچنین طبق ماده 52 همین راهنما، شاغلان حِرَف پزشکی و وابسته باید برای حفظ اعتماد بیماران به حرفه و حرفه مندان سلامت کوشش نمایند. در این زمینه ضروری است با صداقت کامل در تمام مراحل تشخیص و درمان اطلاعات مورد احتیاج بیماران را به آنها ارائه دهند و از گفتار یا رفتار مستقیم یا غیرمستقیم که در بردارنده فریب بیماران باشد، حتی با نیت خیررسانی به بیمار، پرهیز نمایند. یعنی در واقع ما نمی توانیم دروغ بگوییم و ادبیات اخلاق پزشکی هم نشان داده که این دروغ فایده ای هم برای بیمار ندارد و به نفع بیمار نیست.

مردم انتظار دارند واقعیت را درباره سلامتی شان بدانند

شمسی گوشکی ادامه داد: از طرفی تحقیقات اجرا شده نشان می دهند که مردم انتظار دارند واقعیت را درباره سلامتی شان بدانند. در عین حال مردم متوجهند که خیلی از این واقعیت ها ممکن است ناگوار بوده یا دوست داشتنی نباشد و همیشه نتایج آزمایش ها خوب نیست. بنابراین محروم کردن مردم از حق شان برای دانستن آنچه که درباره شان وجود دارد، موجه نیست و توصیه ام به همکارانم این است که فرهنگ حقیقت گویی و راست گویی به بیمار را مدنظر قرار دهند و در این راستا با بیمار صحبت نمایند.

وی درباره ضمانت اجرای قوانین گفته شده در راهنمای اخلاق حرفه ای نظام پزشکی، گفت: در حال حاضر این مواد قانونی قسمتی از آیین نامه انتظامی نظام پزشکی هم محسوب می شوند؛ به طوریکه در ماده شش آیین نامه نظام پزشکی تصریح می نماید که رفتار خلاف شئونات حرفه ای ممنوع است و با آن برخورد می گردد. این راهنما مصداق مواردی است که اگر رعایت نشوند، مصداق عدم رعایت شئونات پزشکی است.

مشاور رییس کل سازمان نظام پزشکی در حوزه اخلاق پزشکی با بیان اینکه دادن امید واهی به بیماران هم اصلا کار درستی نیست و طبق راهنمای اخلاق پزشکی نباید انجام گردد، گفت: چراکه ممکن است فرد هزینه های زیادی برای بیماری اش انجام دهد، اما به نتیجه نرسد. باید در این موارد با بیماران دقیق صحبت کنیم و مطمئن شویم که بیمار متوجه منظور ما شده است. انجام هرگونه رفتاری که باعث برداشت نادرست بیمار از بیماری اش گردد، به هیچ عنوان درست نیست و باید از آن جلوگیری گردد.

چگونه حقایق تلخ را به بیماران بگوییم؟

شمسی گوشکی ادامه داد: در وهله دوم باید پرسید که چگونه حقیقت را به بیمار بگوییم؟. باید توجه کرد که نحوه گفتن اخبار بد به بیمار بسیار مهم است. آیا به محض اینکه بیمار آمد باید به او بگوییم که سرطان دارد؟. خیر. قاعدتا اینکه چطور موضوع و خبر بد را به بیمار بگوییم هم دارای مکانیسمی است. در راهنمای اخلاق حرفه ای سازمان نظام پزشکی هم به این موضوع توجه و اعلام شده که باید با در نظر دریافت شرایط، به بیمار مساله را بگوییم. فضایی که می خواهیم در آنجا واقعیت را به بیمار بگوییم، باید یک فضای خصوصی باشد، زیرا بیمار ممکن است واکنش های عاطفی نشان دهد، گریه کند، عصبانی گردد و ... بنابراین باید در فضایی واقعیت را به بیمار بگوییم که شأن وی حفظ گردد.

وی تاکید نمود: از طرفی موضوع باید توسط شخصی مناسب به بیمار گفته گردد. گفتن واقعیات اینچنینی را نمی توان برعهده یک دستیار یا منشی مطب یا کسی که جواب آزمایش را دست بیمار می دهد، گذاشت؛ بلکه باید حتما توسط پزشک مسئول این خبر داده گردد. زیرا این خبر مهم ترین خبری است که فرد در طول زندگی اش ممکن است دریافت کند و باید توسط فردی مناسب به او گفته گردد. همچنین قبل از اینکه خبر را به بیمار بدهیم، باید ببینیم بیمار چقدر از بیماری اش می داند. نحوه گفتن بیماری به فردی که تصور می نماید در کمال سلامتی به پزشک برای نشان دادن آزمایش یا سی تی اسکن مراجعه نموده و بعد معین می گردد که به بیماری مهمی مبتلاست، با فردی که قبلا سرطان داشته و حالا دوباره بیماری اش عود نموده و ممکن است انتظار شنیدن خبر بد را داشته باشد، متفاوت است.

شمسی گوشکی اضافه نمود: به فردی که هیچ چیز را درباره بیماری اش نمی داند، نمی توانیم به یکباره خبر دهیم. بلکه باید آرام آرام و پله پله خبر به او گفته گردد. بنابراین همکاران ما ابتدا باید بفهمند که بیمار چقدر از بیماری اش می داند و این موضوع هم با یک سوال ساده معین می گردد. وقتی متوجه شدند که بیمار در چه سطحی از اطلاعات درباره بیماری اش قرار گرفته است، اطلاعات را آرام آرام به بیمار می دهند. نکته مهم تر این است که باید به گونه ای به بیمار خبر را بگوییم که متوجه گردد که هنوز اول راه است.

وی ادامه داد: بنابراین اگر خبر را درست و با دقت به بیمار دهیم، می توانیم یاریش کنیم تا برنامه درمانی اش را درست پیش برد. به عنوان مثال کلمه سرطان کلمه ای ترسناک است، اما باید بدانیم که 50 درصد سرطان ها قابل درمان هستند. بنابراین باید این مسائل را به روشی بگوییم که بیمار در ادامه درمانش هم همکاری کند و ناامید نگردد. اگر روال درست در دادن خبر بد به بیماران رعایت گردد، معمولا بیماران هم همکاری نموده و امیدشان را هم از دست نمی دهند. بنابراین باید همه اطلاعات مهم را به خود بیمار دهیم.

وی تاکید نمود: حتی اگر خانواده بیمار اصرار نمایند که مساله را به بیمار نگوییم، دلیل قانع نماینده ای نیست که بخواهیم بیمار را از حقش محروم کنیم، اما گفتن این خبر هم تابع شرایطی است که باید مورد توجه قرار گیرد. این خبر باید در محیطی مناسب، توسط فردی مناسب و بر اساس میزان آگاهی فرد آرام آرام به او گفته گردد. همچنین در شرایطی باید به فرد این خبر داده گردد که بیمار بتواند احساستش را بروز دهد. پزشک باید با زبان همدلانه با بیمار صحبت کند تا بیمار بفهمد که او برای پزشک مهم است. در عین حال در ادامه درمان هم پزشک باید رفتار همدلانه را با بیمار داشته باشد.